Eolas

an Scéal

Fad ó shoin nuair a bhí pisreogacht, agus ealadha dhubha dá chleachtadh ins an áit seo, bhí sean bhean Gallda ina comhnuidhe i Málainn mhór agus Bell Blaine an t-ainm a bheireadh siad oirthí. Bhí fhios ag gach duine beag agus mór ins an áit go rabh "Bell" ag cleachtadh Draoidheachta agus ar an adhbhar sin bhí eagla ar na Gaill comh maith leis na Catloicigh roimh an "Cailleach Draoidheachta" seo.

Bhí na Coast Guards 'na gcomhnuidhe i Málainn mhór 'san am agus bhíodh "Bell" ag congbhailt bainne agus im leobtha gidh nach rabh aicí acht sean bhó amhain.

Maidin lá Beáltaine amhain musgladh Niall Nábla (fear de chuid na comhursan) le tarman iongantach ag na cearca 's aige amuigh 'sa bhóitheach. Bhí siad uilig ag sgolagarnaigh mar bheadh an eagla ortha: Shaoil Niall gurabh é an madadh ruadh ar a chois le sgrios a dhéanamh ar na cearca, agus d'eirigh sé, agus amach 'na bhóithigh leis. D'fhosgail sé an doras go h-an chúramach, agus nuair a d'amharc sé isteach caidé tcí sé acht gearrfiadh dubh ag diúil a bhó.

Dhruid sé an doras 'na dhiaidh agus bheir greim ar an "graip". Thug sé moran iarrachta an gearrfiadh a mharbhadh acht ní rabh gair ann. 'Sa deireadh chuir sé spíce de'n "graip" fríd a leis deiridh ag an garrún, acht le sin bheir an gearrfiadh ar láimh Néill agus b'éigean dó an greim a leigint amach.

Fuair an gearrfhiadh ar shiubhal, acht bhain sé plaic as láimh Néill, agus i gcionn tamaill thosaigh an lámh a teacht fá shileadh.

Chuaidh gáir amach gur thuit "Bell Blaine" agus gur gearradh go mór í i n-áit éigin fa'n teach 's aicí féin. Bhí duine de na comhursanaí ag amharc oirthí lá agus chonnaic sí go rabh poll mór ina leis. Ní rabh sí ábalta a cor a chuir fuithí.

Acht i dtaoibh Neill bhocht - bhí a láimh i gabhail in dáinsear gach eile lá, agus gan cumadh bisigh ar bith oirthí. B'eigean dó a ghabhail a luighe bhí se comh lag sin. 'Sa deireadh chuaidh a dheirbhsiúir annsoir an tSaghairt agus d'innis Niall an scéal dó ó thús go deireadh Léigh an Saghart ós cionn Néill agus rinne Oifige dó. Thainig biseach air i gcionn tamaill, acht níor éirigh Bell Blaine as an leabaidh go bhfuair sí bás.

Bhí daoine an bhaile de bharamhail gurabh í an gearrfiadh a bhí ag goid an bhainne, nó connaiceas an gearrfiadh ceadna go minic ó am go h-am roimh sin acht chuir Niall deireadh le na suid siubhail.

Glossary

gearrfiadh

=giorria

hare

pisreogacht

=piseogacht

superstitious practices (likely referring to witchcraft)

ealadha dhubha

=ealaín dhubh

black arts, black magic

gallda

foreign; English

draoidheacht (gs. draoidheachta)

=draíocht

witchcraft; Druidic art

draoidheacht a chleachtadh, to practice witchcraft

adhbhar

=ábhar

matter; subject

agus ar an adhbhar sin, and on that matter

congbhailt

NB. in this context =coinneáil

maintaining; retaining; detaining

ag congbhailt bainne agus im leobhtha (=ag coinneáil bainne agus ime leo), retaining, saving, milk and butter for them

gidh

=cé3

although

musgladh

=múscailt

awakening, waking up

musgladh Niall Nábla, Niall Nábla [was] waking up [?]

comhursa (gs. comhursan, npl. comhursanaí)

=comharsa[?]

neighbour; neighbourhood

tarman

=tearmann[?]

shelter; sanctuary

tarman cearc, chicken coop[?]

bóitheach (ds. bóithigh)

cowhouse, byre

NB. dative singular because of "sa"

sgolagarnach (ds. sgolagarnaigh)

=scolgarnach

shouting; crowing

NB. dative singular because of "ag"

sgrios

=scrios

destruction; ruin

sgrios a dhéanamh ar na cearca, to destroy, kill the chickens

fosgail

=oscail

open

D'f[h]osgail sé an doras, he opened the door

tcí

NB. in this context =tchíonn, feiceann2

see

caidé tcí sé acht gearrfiadh dubh, what did he see but a black hare

diúl (ds. diúil)

sucking, suckling

ag diúil a bhó, suckling from his cow

NB. dative singular because of "ag"

greim

grip, grasp, hold

bheir sé greim air, he took hold of it

graip

(Scots) a type of iron fork - see illustration

NB. also loaned into Irish as graeipe or graeip

(illustration by my mum)

iarracht (gs. iarrachta)

attempt; (piece of) work; turn

thug sé mórán iarrachta [vn], he tried very hard [to...]

gair

(In phrase) ní rabh gair ann, it was no use

spíce

spike, prong (of fork)

leis

thigh, leg, haunch

fríd a leis deiridh, through its [the hare's] hind leg

garrún

[meaning unknown - if you have any information please let me know]

leigint

=ligean

letting, releasing; ~ amach letting go

an greim a leigint amach, to release one's grip upon, let go of, something

fuair...ar shiubhal

ar shiubhal=ar shiúl6

"[the hare] was able to get away"

plaic2

mouthful, large bite

sileadh

dripping; hanging

fá shileadh, [likely] hanging limply

gáir1

shout; report

gearr3

cut; wound; shorten

gearradh go mór í, she was badly wounded

cor

turn, twist

a cor a cuir fuithí, to put her trick, spell, magic, on her [?]

i dtaoibh (taoibh = ds. taobh)

concerning, about

acht i dtaoibh Neill bhocht, but concerning poor Niall

dáinsear

=dainséar

danger

i gabhail in dáinsear (=ag dul i ndainséar), getting into danger; [being] at risk

biseach (gs. bisigh)

recovery, improvement (of health)

gan cumadh bisigh ar bith oirthí (=gan chuma bhisigh ar bith uirthi [?]), without looking like it [was] recovering, without the look of improvement

lag2

weak; faint

an tSaghairt

=chun an tSagart

chuaidh a dheirbhsiúir annsoir an tSaghairt (=chuaidh a dheirfiúr anoir[?] chun an tSagart), his sister went up[?] to the priest

de bharamhail go...

=de bharúil go...

of the opinion that...

bhí daoine an bhaile de bharamhail gurabh í an gearrfiadh, the townspeople were of the opinion that she was the hare

Source

Informant

Máire Ní Bhaoighill

Age

60

Address

Málainn Mhóir, Contae Thír Chonaill

Schools' Collection (Volume 1046, Pages 34-35), National Folklore Collection, University College Dublin; made available under license CC-BY-NC 4.0